Hebrejsko pismo potiče od feničkog (Phoenician) pisma. Savremeno hebrejsko pismo predstavlja modifikaciju takozvanog protohebrejskog pisma ili ranoaramejskog (Proto-Hebrew/Early Aramaic). Najstariji rukopisi pronadjeni na hebrejskom jeziku datiraju iz 11. veka pre nove ere.

Na dnu ove stranice može se pročitati ponešto o razvoju hebrejskog pisma ali i o zajedničkom poreklu hebrejskog pisma, grčkog, latinice i ćirilice.

Važne napomene

• Hebrejski se piše s desna na levo.
• U hebrejskom pismu, tzv. alefbet-u postoje 22 konsonanta, od kojih se 5 derugačije pišu kada se nadju na kraju reči.
• Brojevi se u hebrejskom jeziku takodje označavaju grafemama(slovnim znacima)
  , mada se u savremenom jeziku koriste i arapski brojevi.

HEBREJSKI ALEFBET

Sa modernim izraelskim izgovorom

Notes

VOKALI U HEBREJSKOM JEZIKU/ Nikkud (נִקּוּד טְבֶרְיָנִי)

SAVREMENO KURZIVNO PISMO (PISANA SLOVA)S

Rashi

RAŠI stil pisanja se upotrebljavao u glavnom za zapisivanje komentara na štampanom tekstu. Nastao je oko 1110 godine naše ere.

Jedan tekst na hebrejskom

Bez vokala

Sa vokalima

Pisana slova

 

U zapadnosemitskim jezicima konsonant predstavlja nosioca značenja određenog izraza. Vokali se menjaju, dodaju se afiksi koji mogu biti kako konsonanti tako i  vokali. Međutim, jedan, dva ili tri pa i četiri konsonanta, u svakom semitskom jeziku predstavljaju nosioce ideje, pomoću kojih se izražava skup semantički srodnih pojmova. Svi zapadni Semiti, pisali su isključivo konsonantima. To znači da su se zapisivali samo suglasnici pojmova a da su se vokali pretpostavljali prilikom čitanja poznatog jezika od strane njegovog govornika. Tako je i danas u arapskom i hebrejskom jeziku, stim da postoje oznake za vokale koje se koriste u rečnicima, svetim spisima, kao i kod učenja ovih jezika. U literaturi, štampi i pisanju, vokali se ne koriste. Ova tradicija ne pisanja vokala potiče dakle još od Feničana. Vokale uvode tek stari Grci primivši oznake za konsonante od Feničana. Često se danas može čuti da su Feničani opismenili svet pa tako i Slovene, naravno posredno. Kako se taj proces u stvari odvijao?

Na tlu Fenikije, feničansko pismo se pojavljuje kao gotovo, dakle bez razvojnih i prelaznih oblika pisama7. Ova konstatacija nas navodi na zaključak da su Feničani verovatno primili gotovo pismo od nekog naroda sa kojim su dolazili često u kontakt. Postoje mnoge teorije o pitanju naroda od koga su Feničani preuzeli pismo. Međutim, kako se čini najverovatnija je teorija o kritskom, kretskom ili krićanskompismu.  Ewans naznačava da 12 od 22 fenička znaka imaju isti oblik kao i kretske grafeme za iste glasove. Tako i Šnajder8navodi da izvore feničkog pisma treba tražiti upravo u kretskom pismu. Smatra se da su Feničanima u Fenikiju sa Krita pismo preneli Filistejci. Oni su zapravo narod indoevropskog porekla koji se u drugom milenijumu p.n.e. spustio sa severa u prostore tadašnjeg Kanaana i Fenikije i to morskim putem prelazeći pri tome i preko Krita. Kao dokaz da su Filistejci preneli kretsko pismo Feničanima, može poslužiti i činjenica da Feničani baš u momentu kada na njihovo tlo dolaze Filistejci počinju da koriste pismo, koje je bilo veoma slično kretskom zbog zapisivanja i vođenja trgovačkih beleški i knjiga1.

Ovde treba pomenuti i interesantnu sličnost vinčanskog pisma, pronađenog u Vinči kraj Beograda, sa feničkim. U pitanju je deset identičnih znakova, od 22 koliko ih ima u feničkom pismu. Vinčansko pismo postoji još u četvrtom milenijumu p. n. e. tako da postoje indicije da su Krićani pa tako posredno i Feničani primili pismo upravo sa područja današnjeg Balkana.2 Međutim, nauka će dokazati da li su ove pretpostavke i tačne.

Od feničkog pisma razvija se starojevrejsko pismo i to u osmom veku p. n. e.  Najstariji natpis pronađen na starojevrejskom pismu je tzv. Gezerov kalendar.

 Gezerov kalendar

 

Osim starojevrejskog, od feničkog pisma se razvija i punsko, kao direktan nastavak feničkog, a koje koriste Puni, inače Feničani koji naseljavaju Kartaginu. Od feničanskog pisma razvija se i aramejsko, koje inače primaju Jevreji već u petom veku p. n. e., i nešto modifikovano zadržavaju sve do danas. Feničko pismo je preteča i današnjeg arapskog pisma, i mnogih indijskih pisama. Takođe se od feničkog razvijaju etiopsko i mnoga druga pisma u Africi i Aziji. Heleni u devetom veku p. n. e. od Feničana prenose na svoje tlo pšenicu, ječam, bob, leće, luk, zlatarstvo, preradu ulja i vina, staklarstvo, kola sa točkovima, papirus, mere za težinu, dužinu i vreme, slikarstvo i pisanje. Čak je i sam grčki termin za knjigu:      (biblos), nastao od imena feničkog grada Biblos, kako je papirus koji su Grci kupovali od Feničana dolazio prvenstveno preko ovog grada. Grci su u početku papirus nazivali: biblos a kasnije i knjigu. Tako nastaje i naziv za sveto pismo: »Biblija«11.

U najstarijim grčkim tekstovima slova su još potpuno feničkih oblika, nema znakova za vokale i piše se s desna na levo, kako to i danas zapadni Semiti upražnjavaju. (Naravno ovo važi i za mnoge druge Semite, pre svega misleći na Arape). Grci čak primaju i nazive slova. Današnji nazivi grčkih slova nemaju značenje. Imena tih slova na grčkom jeziku ne znače ništa, dok na hebrejskom, aramejskom i pretpostavlja se i na feničkom imaju značenje. Neki od njih su:

Alef-alfa                                 Jod-jota

Bet-beta                                 Kaf-kapa

Gimel-gama                          Lamed-lambda

Dalet-delta                            Mem-mi

Zajin-zeta                              Nun-ni

Het-eta                                   Pe-pi

Tet-teta                                 Reš-ro

Tav-tau

 

Interesantno bi bilo i pomenuti značenja naziva feničkih slova na samom feničkom jeziku, kao i na hebrejskom što se u mnogome i podudara. Pre svega treba  pomenuti tumačenje naziva feničkih od strane nemačkog naučnika Šnajdera9, koje on objavljuje još dvadesetih godina prošlog veka. Za znak alef, on smatra da označava glavu bika (v. tabelu), bet-lavirint,gimel-sekiru, dalet-ravnalo, he-drvo, vav-štap sa rogovima,zajin-rezu, het-polje, tet-točak, jod-ruku sa šakom, kaf-otvorenu  šaku, lamed-godina, mem-vodu, nun-zmiju, sameh-stub, ajin-vulvu, pe-koplje, cadi-trozubac, kof-penis životinje,reš-glavu, šin-brdo, vrata, tav-krst.

Postoje i druga tumačenja, koja su danas prihvaćenija, kada je u pitanju hebrejski alefbet, koja su proizašla ne iz izgleda samih znakova, već od naziva konsonanata na zapadnosemitskim jezicima. Za bet se navodi značenje: Kuća, dalet-vrata, vav-kuka, ajin-oko, pe-usta, šin-zub, zubi, gimel-kamila, nun-riba, het-barijera, ograda, tet-lopta, klupko, lamed-štap učitelja, sameh-riba, ili potporanj…

        Poređenje (vidi tabelu) današnjih grčkih, latinskih, starih feničkih i hebrejskih slova (grafema), ukazuje na sledeće sličnosti i razlike između navedenih ortografskih sistema:

 

1. Grčki znak ALFA4 predstavljen je upravo feničkim znakom kojim se označava prvo slovo i u feničkom pismu. U grčkom slučaju je došlo do toga, da je oštar ugao kojeg čine dve prave crte iste dužine, okrenut nagore, za razliku od feničkog znaka kod kojeg isti ugao ide u pravcu pisanja, prema levo. Poredeći ovaj grčki znak sa hebrejskim znakom alef (a), kojem odgovara po položaju u alfabetu a i po nekim fonetskim osobenostima, možemo uvideti takođe određene bliskosti. Naime, hebrejski znak je zadržao tzv. »rogove« od glave bika, koji su postojali i u feničkom a i u protokanaanskom znaku za fonemu alef. Hebrejski znak nema vodoravnu crtu, iako se ova vodoravna crta pojavljuje još u protokanaanskom simbolu za glas alef, koji se datira na trinaesti vek p. n. e.

 

2.BETA- grafema Bet u grčkom pismu prilagođena je pravcu pisanja s leva na desno, sa takozvanim trbuščićima okrenutim nadesno. Fenički znak za isti glas, ima okrenut trbuščić takođe u pravcu pisanja- nalevo, ali donji trbuščić nije potpuno formiran. Donji se trbučšić formirao na ovoj grafemi tek kod Grka. Aramejsko-hebrejski znak: b (bet), koji odgovara grčkom beta je potpuno prilagođen pravcu pisanja-nalevo, pojednostavljen je i nema tzv. trbuščića. Ćirilični znak: »Б«, predstavlja u potpunosti preslikan fenički odgovarajući znak, prilagođen pravcu pisanja sa jednim trbuščićem okrenutim nadole, kao svojevrsnim  oblikom osnove.

 

3.GAMA- ovа grafema u grčkom pismu predstavlja potpuno preslikanu feničku grafemu za konsonant: gimel (Vidi tabelu). Naravno da je u grčkom slučaju prilagođena pravcu pisanja, te je gornja vodoravna crta okrenuta nadesno, dakle suprotno od pravca pisanja, dok je u feničkom slučaju okrenuta nalevo, takođe suprotno od pravca pisanja. Aramejsko-hebrejska grafema za ovaj konsonant: g (gimel), je nešto stilizovanija, u smislu da je za osnovu korišćen fenički znak, kojem je pridodata kraća crta nalevo u osnovi znaka. Ovakva stilizacija ove grafeme kod aramejsko-hebrejskog pisma, primećena je još u drugom veku p. n. e. Pre toga, znak je bio veoma nalik feničkom. Latinska grafema CE (C) vodi grafički poreklo od feničkog gimel, pri čemu je ovaj znak naravno u nešto izmenjenom obliku i podseća na samarićansko: G, prilagođeno pravcu pisanja- nadesno.

 

4.DELTA- ova grčka grafema je predstavljena u potpunosti feničkim znakom za konsonant: dalet. Latinski znak za isti glas je nešto zaobljeniji na desnoj strani. Aramejsko-hebrejski znak: dalet (d) je vremenom izgubio svoj trouglasti oblik produžavanjem desne stranice toga jednakostraničnog trougla. Ovo se produžavanje javlja već u sedmom veku p. n. e. u starom pismu Jevreja. Tokom razvoja ove grafeme kod Jevreja, postojali  su periodi kada je ista podsećala na latinično slovo P, sa trbuščićem na levoj strani, dakle sa drastičnim produžetkom desne stranice toga jednakostraničnog trougla feničkog znaka. Iako su pronađeni neki stari jevrejski natpisi iz devetog veka p. n. e. u kojima je glas: dalet zapisivan u potpunosti isto kao i grčko delta,  konačni oblik aramejsko-hebrejskog znaka za ovu fonemu sačinjen je od jedne kraće vodoravne linije, postavljene na levoj strani u odnosu na tzv. postolje znaka, uspravne i duže crte. Gornja crta izlazi malo iz linije postolja na desnoj njegovoj strani, kao što se vidi i na gorenavedenom prikazu znaka za konsonant dalet u hebrejskom jeziku.

 

5.EPSILON Ovaj grčki i latinski znak za glas (vokal): E, predstavljen je nešto modernizovanim feničkim znakom za glas: »he« (v. »Hebrejski izgovor«). Naime, fenički je znak uspravnu liniju imao postavljenu na desnoj strani, što je odgovaralo i pravcu pisanja. U grčkoj i latinskoj varijanti, uspravna linija u znaku, koja na neki način predstavlja i osnovu znaka, postavljena je sa leve strane, čime je i ovaj znak u grčko-latinskom slučaju prilagođen pravcu pisanja. U indoevropskim jezicima, ovim se znakom predstavlja vokal, dok se u semitskim predstavlja konsonant: he (Vidi o glasu: »He«). U aramejsko-hebrejskoj varijanti ovoga znaka (h), osnovna uspravna linija postavljena u feničkom znaku na desnoj strani se zadržava, kao i jedna gornja vodoravna crta. Srednja linija postaje uspravna i odvojena od vodoravne gornje, dok se donja vodoravna gubi. Odvajanje donje vodoravne linije iz znaka primećuje se još u natpisima u starojevrejskom pismu iz šestog veka p. n. e., dok do njenog potpunog ispadanja dolazi tek u II veku p. n. e.

 

6.Zapadnosemitski znak: VAV (w) Grčko pismo nema odgovarajućeg znaka za ovaj fenički i aramejsko-hebrejski znak10. U latinskom pismu simbol postoji. Polukrug, koji je na osnovu znaka bio postavljen naviše, negde u devetom veku p. n. e. počinje da se okreće nadesno, i sve se više približava današnjem latinskom znaku: F, samo okrenutim nadesno, prilagođeno pravcu pisanja. Već u sedmom veku p. n. e. znak je gotovo identičan latinskom znaku: F, samo je okrenut nadesno. U aramejsko-hebrejskom pismu, gube se dve vodoravne crte, postavljene na osnovu, a zadržava se samo deo prve, i to okrenute nalevo, dakle suprotno pravcu pisanja. U petom veku p. n. e. potpuno su se pomenute dve vodoravne crte izgubile iz znaka, u aramejskom pismu, što se dakle preslikava kasnije, i na jevrejsko.

 

7.Grčki znak: ZETA predstavljen je modifikovanim feničkim znakom. Fenički znak se sastojao od dve duže vodoravne linije sa među njima postavljenom jednom dužom uspravnom linijom.U desetom veku p. n. e. u starojevrejskom pismu skraćuje se središnja uspravna crta i polako se počinje zapisivati dijagonalno u odnosu na dve vodoravne, koje se gotovo i ne menjaju. U grčkom i latinskom pismu, središnja je linija postavljena potpuno dijagonalno kod znaka za glas: Z. Aramejsko-hebrejsko pismo, za ovaj glas ima zadržanu samo središnju liniju koja je postavljena uspravno, sa manjom kvržicom na svom gornjem delu okrenutom nalevo, dakle u pravcu pisanja: z

 

8.ETA- ovaj  grčki znak je predstavljen modifikovanim feničkim znakom: HET. Naime, kako se i u tabeli vidi, fenički je znak bio predstavljen dvema uspravnim linijama, između kojih su postavljene tri kraće vodoravne crte međusobno razdvojene. U devetom veku p. n. e. u starojevrejskom pismu, gubi se trća vodoravna linija, te ostaju samo dve. Nešto se kasnije dve stapaju u jednu, i tako nastaje znak za glas: eta u grčkom jeziku i za glas: H, u latinskom jeziku. Aramejsko-hebrejski znak za glas: het (j) zadržava dve uspravne linije i prvu vodoravnu iz feničkog znaka, koja je postavljena na vrhu dve uspravne, tako da znak podseća na ćirilično slovo: P. Potpuna modifikacija ovog aramejsko-hebrejskog znaka, javlja se tek u drugom veku p. n. e.

 

9.THETA- ovaj grčki znak predstavlja preslikani fenički znak, veoma malo modifikovan. Fenički znak: tet, bio je predstavljen krugom, u kojem je postojao krstić. Grčki znak je takođe predstavljen krugom, s tim da je krstić modifikovan u jednu kratku vodoravnu liniju unutar kruga. U starojevrejskom pismu, ovaj se krug malo otvara, da bi se lakše i brže pisalo, a na mestu gde se manji otvor završava, stavlja se potez na unutra, da se označi i postojanje znaka unutar kruga. Ovakvo zapisivanje se javlja u zapisima na starojevrejskom jeziku iz petog veka p. n. e. U aramejsko-hebrejskoj varijanti istog znaka, zadržava se sličan način pisanja ovog znaka iz starojevrejskog pisma: f

 

10.IOTA- postoje manje ili više osnovane sumnje da se ovaj grčki pa i latinski simbol za označavanje glasova: I, J može dovesti u vezu feničkim ili starojevrejskim znakom za glas: jod. Ovakvo mišljenje pre svega vlada iz razloga što fenički i starojevrejski znakovi za pomenute glasove, kako se i u tabeli vidi, poseduju jednu uspravnu i dve ili tri vodoravne linije, koje prekrižavaju uspravnu. Ovakav razvoj grčke i latinske grafeme, vezuje se za  pojednostavljenje zapisivanja samo baze znaka-uspravne crte. U aramejsko-hebrejskoj varijanti, pojavljuje se znak koji je nešto kraći u odnosu na druge, i koji se najčešće predstavlja kao jedna kraća crtica, koja mnogo kasnije dobija izgled zareza ili kvačice: y -ovim se znakom u aramejskom i hebrejskom jeziku označavaju glasovi: J, i dok se sam znak naziva: » Jod«.

 

11.KAPA- ovaj je grčki i latinski znak zapravo nešto modifikovan fenički i starojevrejski. Naime fenički je znak imao pre svega oblik male grabulje postavljene naviše sa tri kraka. Vremenom je (U devetom veku p. n. e. ), desni krak grabuljice produžen nadole, tako da se dobije znak nalik na grčko i latinsko: K, s tim da je postavljen kracima nagore. U grčkom i latinskom pismu, znak je prilagođen pravcu pisanja. U aramejsko-hebrejskom pismu, koje se i danas koristi u hebrejskom jeziku, kraci su prešli u jednu deblju i kratku vodoravnu liniju, koja na svojoj krajnjoj desnoj tački ima liniju nadole, dakle uspravnu crtu, koja se savija nalevo, dakle u pravcu pisanja a paralelno sa gornjom linijom: k. Koristi se za označavanje glasova: kaf (K) i haf (H).

 

12.LAMBDA- grčki znak kojim se označava glas: L, predstavlja gotovo preslikan fenički znak za isti glas. Naime fenički je znak imao isti izgled kao grčko lambda (Kao ćirilično: L), ali je bio okrenut otvorom prema desno, dakle prema strani od koje pisanje počinje u feničkom jeziku. Jedan je krak u feničkom znaku bio obično nešto duži u odnosu na drugi. Latinski znak, kao da nastaje od starojevrejskog znaka za glas: L. U devetom veku p. n. e. starojevrejski znak je podsećao na latinski, s tim da je donja kraća crta bila okrenuta nadesno i nije gradila prav ugao sa uspravnom crtom. Može se reći da je podsećao na latinsko: J, okrenutim nadesno. Aramejsko-hebrejski znak: lamed, u drugom veku p. n. e. dobija svoj konačni oblik, naime duža crta iz feničkog znaka se još više izdužuje i postavlja uspravno, kraća crta se nastavlja nadole, u obliku jednog cik-cak poteza. Tek kasnije u modernom pismu znak je predstavljen zapravo ovim potezom, a duga uspravna linija, koja predstavlja i osnovu znaka, biva skraćena: l

 

13.MI- grčki znak, koji se potpuno zadržao iz doba feničkog pisanja, nešto modifikovan i prilagođen pravcu pisanja. Fenički znak za glas: M, je predstavljao talase vode, dva do tri talasa postavljena uspravno u obliku vodopada (Vidi tabelu). Grčki i latinski znak je predstavljen sa dva talasa u dva poteza, pomoću četiri linije. Aramejsko-hebrejski znak se razvijao nešto drugačije, tako da se negde u 9 veku p. n. e. u starojevrejskom pismu talasi, kojima je znak predstavljen, postavljaju vodoravno, a jedan desni krak se produžava. U petom veku p. n. e. talasi dobijaju oblik deblje polukružne linije, postavljene vodoravno u odnosu na uspravnu, ranije nastalu liniju, koja predstavlja dakle produžetak krajnje desnog vala iz feničkog znaka. Osim toga pomenutoj uspravnoj liniji dodaje se postolje paralelno debljoj polukružnoj liniji. Iz deblje vodoravne polukružne linije izlazi pridodata kasnije, uspravna linija čime se dobija nepravilni kvadrat. Na posletku aramejsko-hebrejski znak dobija ovakav oblik: m

 

14.NI- simbol kojim se u grčkom i latinskom jeziku predstavlja glas: N, odgovara verno feničkom znaku za isti glas, nešto prilagođen za potrebe ovih jezika, odnosno pravcu pisanja. Naime, fenički je znak bio sastavljen od jednopotezne linije, zapravo krive, u obliku obrnuto napisanog latiničnog slova: Z (vidi tabelu). Grčki i latinski znak je prilagođen pravcu pisanja, te okrenut tako da mu bazu čine gornja i donja linija feničkog znaka, a da je među njima ostala dijagonalna crta i to s leva nadesno. Aramejsko-hebrejski znak za isti glas, dobija u devetom veku p. n. e. produženu donju crtu u odnosu na fenički znak, koja kasnije postaje osnova znaka. Tek u sedmom veku p. n. e. ona se u svom donjem delu povija nešto nalevo, dakle u pravcu pisanja. Gornja linija se smanjuje ili u pojedinim oblicima starojevrejskih pisama potpuno iščezava. Danas u hebrejskom pismu izgleda upravo tako: n

 

15.KSI- grčki znak nastao od feničkog znaka, kojim se označavao glas: S u feničkom jeziku. Od ovog feničkog znaka nastao je i znak: X u latinskom jeziku, kao i znak za konsonant: sameh (s) u hebrejskom jeziku. Fenički je znak imao tri vodoravne kraće crte, kroz koje je prolazila jedna uspravna i duža, tako da je podsećao na antenu (Vidi sliku). Grčki znak je samo izgubio uspravnu crtu. Latinski znak ima nešto drugačiju strukturu-dve ukrštene linije,  te dobijamo znak: X, dok je slučaj sa aramejskim i hebrejskim znakom sameh, nešto drugačiji. Tri vodoravne linije počinju vremenom da se ispisuju sa manje pažnje. Prednost se daje upravo središnjoj uspravnoj liniji a zapisivanje znaka započinje tom istom uspravnom linijom nalevo, koja se nešto zaobljava,  te se tri vodoravne linije zapisuju u jednom potezu bez mnogo obraćanja pažnje na njih same. Kasnije, u drugom veku p. n. e. tri vodoravne crte se pretvaraju u jednu deblju, nešto kitnjastu, koja sa osnovom, ili pomenutom uspravnom linijom opisuje krug. Danas znak za glas sameh izgleda ovako: s.

 

16.OMIKRON-ovaj grčki a kasnije i latinski znak za vokal: O, predstavljaju u potpunosti imitiran fenički znak za sličan glas. Naime u zapadnosemitskim jezicima, u pitanju je guturalni glas: ajin (vidi o glasu ajin). Aramejsko-hebrejski znak ovde dobija jedan oblik trougla, kojem se kasnije, u šestom veku p. n. e. jedna, i to desna stranica produžava, dok on sam gubi oblik trougla i otvara se. Danas ovaj znak u hebrejskom jeziku izgleda ovako: i

 

17.PI-ovaj grčki znak, je zapravo razvijeniji fenički, kojim se označavao takođe glas: P. Kod feničana je ovaj znak bio predstavljen kraćom kosom crtom, od koje se nadole spuštala jedna duža u obliku postolja. Kasnije je grčki znak dobio današnji oblik (ćirilično: P). Latinski ovde koristi, oznaku za grčko: ro. Aramejski i hebrejski koriste nešto razvijeniji znak: p

 

18.KU-ovaj znak i glas ne postoje u grčkom ali se zato javljaju u latinskom pismu, koje je potpuno preslikalo fenički znak za emfatični glas: KOF. Jedina modifikacija je da se skraćuje bazna uspravna linija iz feničkog znaka, dok bazu predstavlja upravo krug. Aramejsko i hebrejsko pismo zadržavaju kod ovog znaka za osnovu uspravnu liniju od feničkog znaka, dok je krug smanjen čak i otvoren. Konačno hebrejski znak dobija ovakav oblik: q

 

19.RO-grčki znak za glas: R, je u stvari prepisani fenički znak za isti glas. Naime, fenički je znak samo bio okrenut u pravcu pisanja nalevo, dok je grčki prilagođen pravcu pisanja nadesno. Aramejski i hebrejski znak umesto zatvorenog jajolikog kruga postavljenog na uspravnoj liniji kao bazi, dobijaju samo jednu zaobljenu uspravnu liniju. Tako i danas izgleda hebrejski znak za glas: R-r

 

20.SIGMA-predstavlja znak koji je preslikan iz feničkog pisma, postavljen da odgovara pravcu pisanja s leva nadesno. Fenički znak kojim se označavaju glasovi: S, Š- imao je oblik današnjeg znaka sigme u grčkom jeziku, postavljenim kracima nagore. U latinskom se kraci zaobljavaju, te se dobija latinsko: S. U ćirilici ostaje feničko i starojevrejsko šin, sa ravnom bazom. Danas hebrejsko šin, odnosno sin izgledaju ovako: c.v

 

21.TAU-ovaj je grčki znak za glas: T, modifikovan fenički znak za isti glas. Fenički znak, prestaje da se koristi kao krstić u grčkom slučaju, već uspravna crta krstića postaje postolje, pri čemu se izdužava. U latinskom je isto tako. Aramejski i hebrejski znak za isti glas dobijaju ovakav oblik: t. Dakle, krstić se razdvaja na dve uspravne crte, koje su međusobno povezane novom.

 

Iz navedenih uporednih grafičkih analiza više pisama, može se zaključiti da su iz feničkog, možda i iz aramejskog i jevrejskog pisma, grčko i latinsko pismo nasledili odnosno preuzeli 21 grafemu, od postojećih 22. Ostale grafeme su u grčkom i latinskom pismu nastale poznije, verovatno kao tvorevine kombinovanja postojećih zapadnosemitskih grafema ili neposrednim ličnim idejnim grafičkim rešenjima pojedinih drevnih pisaca.

Kako je pismo kod Slovena u početku predstavljala glagoljica, može se čisto grafički porediti ovo pismo sa feničanskim i starogrčkim. Međutim, malo je naučnika koji tu nalaze zajedničke elemente. O tome je ipak  potrebno uraditi jednu posebnu analizu. Danas, u nauci preovladava mišljenje da je glagoljicu sastavio Ćiril, koji je 863. godine došao među Moravce da im propoveda hrišćanstvo.5 Treba razmišljati i o tome da mnogi znakovi iz glagoljice imaju istu formu i oblik kao i pojedini znaci feničkog pisma a koji služe za označavanje istih glasova. Može se reći da te osnovne konture imaju i grčki znakovi, koji su kako je već predočeno direktno nastali iz feničkog pisma. Pojedini znakovi glagoljice, predstavljaju i kombinaciju dva jednostavnija znaka iz glagoljice. (To su znakovi kao: šta, jeri…) Znak AZ u glagoljici, ima konture znaka alef iz feničanskog i alfa iz grčkog pisma. Vide se katete zamišljenog trougla, koje su u ovom slučaju ukrštene u obliku krstića, s tim da nema te osnovice trougla koja u grčkom i u feničkom znaku preseca katete trouglića. Znak buki u glagoljici okrenuto je kao i fenički znak, trbuščić je okrenut dakle nagore, umesto ćiriličnog- dole, kao baza, osnovica kod glasabuki je vodoravna linija a trbuščić je rešetkast, dakle samo stilizovan u odnosu na fenički znak. Znak: vedi, je mogao biti naknadno izmišljen, ali glagolj ima osnovnu dijagonalnu linijicu, koja mu je baza, dakle kao i fenički znak, gornja kraća crta iz feničkog znaka je prerasla u zatvoreni kružić, te je analogno tome radi simetrije mogao nastati u znaku: glagolj i donj desni kružić. Išlo se dakle ka jednom zaokruživanju ili zaobljavanju znakova. Znak: dobro ima konturu feničkog: dalet, sa opet zaobljenim donjim uglovima trougla, ali je i vrh trougla takođe neznatno zaobljen. Takođe i znak u glagoljici: esti, ima oblik feničkog: he, od kojeg je nastalo i grčko: eta, s tim da je u grčkom pismu znak promenio smer, prateći pravac pisanja, dok je u glagoljici smer zadržan, dakle suprotno pravcu pisanja. Uopšte, gledano, dakle ne analizirajući svaki znak glagoljice, vide se uticaji feničkog pisma, možda i pre grčkog direktno, ali i feničkog indirektno. Znak: ša ili šta jesu direktan prepis feničkog znaka za glas: Š, koji se kao takav kasnije preneo i u ćirilicu. Znakovi: mislite, pokoj, rici, slovo, tvrdo… imaju takođe osnovne konture grčkih pa indirektno i feničkih znakova. Ovo su činjenice, dakle zaključak koji se može izvesti je da su Sloveni ako ne sve onda mnoge znakove u svom pismu primili od Grka tj. Indirektno, mada je diskutabilno da li i zaista indirektno, od Feničana. Redosled slova u glagoljici je takođe fenički tj zapadnosemitski.

Kasnije Sloveni, već od desetog veka n. e. počinju upotrebljavati i ćirilicu kao produkt feničkog pisma koje je do njih došlo preko Grka.6 Romanski narodi donose Slovenima i latinicu, nasleđenu od Latina. Osnovni potezi gotovo svakog znaka ćirilice i latinice jesu direktan prepis ideje zapadnosemitskih starih pisama- feničkog i starojevrejskog.

 

Theol. MA Željko Stanojević, hebraista